Lilie, to rośliny znane i uprawiane już w starożytności. Ornamenty w kształcie ich kwiatów spotykane są na najstarszych wyrobach. Nic dziwnego, bo i dziś to jedne z najpiękniejszych i najcenniejszych kwiatów ogrodowych. Lilie dziko rosną prawie wyłącznie na półkuli północnej, tylko lilia filipińska występuje poniżej równika. W Polsce, w warunkach naturalnych rosną dwie lilie: złotogłów (Lilium martagon – na zdjęciu obok) i bulwkowata (Lilium bulbiferum).

Wszystkie rośliny z rodzaju Lilium wytwarzają nierozgałęzione, proste łodygi, dość gęsto pokryte intensywnie zielonymi liśćmi. Liście są zazwyczaj lancetowate; u jednych bardzo wąskie, u innych okazałe. Łodyga wyrasta z podziemnej cebuli, zbudowanej z mięsistych łusek. Jej wielkość i kształt, a nawet kolor, zależą od gatunku lub odmiany. U nasady cebuli wyrastają grube, mięsiste korzenie podstawy, a ponad cebulą – korzenie pędowe. Obydwa systemy korzeniowe są dla tych roślin bardzo ważne.

Kwiaty są sześciokrotne o różnych kształtach płatków. Zazwyczaj luźne i proste, ale bywają wywinięte (kształt turbanu), lub zrośnięte na dość długim odcinku, tworząc rodzaj lejka (trąbkowe). Jeszcze do niedawna można było śmiało mówić, że kwiaty mają 6 płatków i 6 pręcików, ale w ostatnich latach wyhodowano odmiany o kwiatach podwójnych, a nawet potrójnych, czyli tzw. lilie pełnokwiatowe. Rośliny te rozpoczynają wzrost w kwietniu i maju, a zakwitają w pełni lata. Jesienią łodyga wraz z nasiennikami zamiera następuje okres zimowego spoczynku. Większość z uprawianych u nas lilii może pozostawać przez kilka lat w glebie. Niektóre, jak np. mieszańce orientalne, wymagają okrycia na zimę.

W sumie znane jest ogrodnikom około 120 gatunków lilii, wśród których uzyskano kilkaset odmian mieszańcowych. Najczęściej uprawiane gatunki, to: Lilia Dawida (Lilium davidii), L. tygrysia (L. tigrinum), L. złotogłów (L. martagon), L. bulwkowata zwana też szafranową (L. bulbiferum var. croceum), L. królewska (L. regale) i - chyba najdłużej uprawiana – Lilia biała (Lilium candidum). W zależności od pochodzenia podzielono lilie na 9 klas uprawowych:

1. Gatunki i odmiany botaniczne – wymienione częściowo powyżej. Są nadal uprawiane w czystej formie gatunkowej, ale przede wszystkim, pozwoliły na wyprowadzenie licznych mieszańców.

2. Mieszańce azjatyckie – największa grupa, najlepiej przystosowana do uprawy w naszych warunkach. Są proste w uprawie łatwe w rozmnażaniu. Mają bardzo bogatą paletę barw, od białej do purpurowej. Bywają też wielobarwne z tzw. rumieńcem bądź cętkami i kropkami. Ze względu na zróżnicowanie ułożenia kwiatów i kształt kwiatostanu wyróżnia się kilka grup odmianowych; o kwiatach wzniesionych, skierowanych na boki, szeroko otwartych, tarczowatych i turbanowych, zwieszonych. Niecelowe byłoby omawianie tu poszczególnych odmian, bo jest ich bardzo dużo.

3. Mieszańce orientalne - to niby też azjatyckie, ale z zupełnie innych rejonów. Wywodzą się głównie z ciepłych obszarów wysp japońskich. Lilie orientalne to prawdziwa arystokracja wśród tej grupy roślin. Odznaczają się największą urodą kwiatów, ale jak wszystko co piękne, są wrażliwe i mało odporne na niesprzyjające warunki. Posadzone w gruncie, kwitną stosunkowo późno, bo pod koniec lipca, a nawet i dopiero w sierpniu. W dni upalne trzeba je koniecznie podlewać, a do czasu kwitnienia, raz w tygodniu zasilać nawozem wieloskładnikowym, aby zapewnić sobie kwitnienie w następnym roku. Na zimę trzeba je solidnie okryć, albo wykopać i przechować w wilgotnym torfie w temperaturze 3 – 5 o C. Najbardziej znane odmiany z tej klasy, to biała ‘Casablanca’ oraz różowe ‘Star Gazer’ i ‘Jamboree Strain’ – najtrudniejsza w uprawie lecz najbardziej urocza.

4. Mieszańce trąbkowe – raczej nie spotykane w kwiaciarniach i domowych wazonach, bo są za wielkie i zbyt silnie pachną. To typowe lilie ogrodowe. Należy je też tak traktować i pozostawiać w glebie przez 5 – 6 lat, a wykopywać dopiero jak się zbyt zagęszczą. Mieszańce trąbkowe mają okazałe, ale bardzo zróżnicowane kwiatostany. Ze względu na kształt i ułożenie kwiatów zostały one podzielone na 4 grupy; o kwiatach kielichowatych, lejkowatych, dzwonkowatych opuszczonych w dół i o kwiatach gwiaździstych, z szeroko rozchylonymi płatkami. Najpopularniejsze odmiany tej klasy, to ‘African Queen’ o kwiatach pomarańczowych z szaro-brązowym nalotem z zewnątrz, ‘Aldona’ – kremowo-biała z pomarańczową gardzielą i ‘Pink Perfection’ o różnych odcieniach różu.

5.Mieszańce amerykańskie - nie mają w naszych warunkach większego znaczenia. Część z nich, to typowe odmiany szklarniowe nieprzydatne dla przeciętnych ogrodników. W większości mają drobne kwiaty, o silnie barwy żółtej, pomarańczowej, silnie, ciemno nakrapiane. W ogrodach najczęściej uprawia się Lilium ocellatum, nazywaną lilią Humbolta. Największa z lilii amerykańskich, to ‘Bellingham Hybr.’ osiągająca nawet 2,2 m wysokości.

6.Mieszańce martagon - wywodzą się od L. martagon, L. hansonii, L. distichum, L. medeloides, i ich odmian botanicznych. Rzadko goszczą w naszych ogrodach, bo w porównaniu z innymi liliami ogrodowymi mają stosunkowo małe kwiaty od 4-10 cm, co nie wzbudza zainteresowania hodowców. Początek tej grupie mieszańców dała krzyżówka dokonana w 1886 roku przez van Tubergena L. hansonii x L. martagon var. album i tak powstały pierwsze mieszańce nazwane Mieszańcami Marhan.
Nowe odmiany mieszańców martagon pojawiają się na rynku rzadziej aniżeli innych grup lilii ogrodowych. Powodem jest najpewniej powolne kiełkowanie nasion i słaby przyrost rocznych cebul. W ciągu 10 lat można wyhodować tylko dwa pokolenia mieszańców, podczas gdy azjatyckich pięć. Do najbardziej znanych mieszańców martagon należą: ‘Jupitr’ - brązowo czerwony najciemniejszy mieszaniec Marhan kwitnący w czerwcu, ‘Portwein’ - winno czerwony, ‘Romeo’ - jasno żółto czerwony, czy ,Brunsweek’ - pomarańczowy z kwiatami skierowanymi bardziej w bok niż zwisającymi.

Pozostałe 3 klasy – mają jeszcze mniejsze znaczenie dla ogrodników, więc zostaną tu pominięte. Zainteresowanych odsyłam do literatury, np. K. Mynet „Przypatrzmy się liliom” . Tym bardziej, że ostatnio pojawiają się odmiany będące krzyżówkami międzyklasowymi, nie dającymi się zakwalifikować do żadnej ze znanych grup.